Integracja bilateralna jest procesem, który odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju motorycznym i poznawczym człowieka. W najprostszym ujęciu to umiejętność koordynowania obu stron ciała w harmonijny, spójny sposób. Wymaga sprawnej współpracy między prawą i lewą półkulą mózgu oraz efektywnej komunikacji przez tzw. spoidło wielkie (corpus callosum), które łączy obie półkule. Integracja bilateralna pozwala nam wykonywać ruchy naprzemienne, jak chodzenie, bieganie czy skakanie oraz bardziej złożone czynności, które mają rozdzielić określone akty ruchowe jednej strony ciała od drugiej. Ćwiczenia te mają za zadanie stymulować mózg do bardziej efektywnego oraz szybszego przetwarzania bodźców.

Każda półkula mózgu pełni swoje unikalne funkcje. Prawa półkula jest odpowiedzialna głównie za percepcję wzrokowo-przestrzenną, emocje, myślenie abstrakcyjne i kreatywność. Jest to półkula dominująca w przetwarzaniu holistycznym – odpowiada za analizowanie sytuacji jako całości. Lewa półkula, jest bardziej odpowiedzialna za logikę, analizę, mowę i myślenie sekwencyjne. Jest ona istotna w myśleniu analitycznym, przetwarzaniu krok po kroku, potrzebnym na przykład do analizy słów czy obliczeń matematycznych. Współpraca tych półkul umożliwia tworzenie spójnego obrazu otaczającej nas rzeczywistości i wydajne zarządzanie zasobami poznawczymi oraz motorycznymi.

Terapia integracji bilateralnej jest przeznaczona dla dzieci i dorosłych z różnymi trudnościami w zakresie koordynacji ruchowej, równowagi, planowania ruchów oraz koncentracji uwagi. Szczególnie pomocna jest dla:

• dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu,
• dzieci z ADHD,
• osób z dysleksją i dysgrafią,
• dzieci mających trudności w nauce pisania i czytania,
• osób z zaburzeniami motorycznymi, które utrudniają wykonywanie codziennych czynności.

Programy są również odpowiednie dla dzieci zdrowych, które potrzebują dodatkowej stymulacji ruchowej i sensorycznej, aby lepiej radzić sobie z wymaganiami szkolnymi i społecznymi.

Program Integracji Bilateralnej, opracowany przez Sheilę Dobie, stanowi odpowiedź na potrzeby osób w różnym wieku oraz na różnych etapach rozwoju. W ramach programu można wyróżnić trzy główne formy:

1. Program indywidualny: dostosowany do potrzeb dzieci i dorosłych, w tym również niemowląt.
2. Program szkolny: skierowany do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, realizowany w placówkach edukacyjnych.
3. Program BMT: prowadzony podczas zajęć wychowania fizycznego, wspierający rozwój ruchowy dzieci w grupie.

Każda z tych form ćwiczeń dostarcza odpowiedniej stymulacji w trzech podstawowych płaszczyznach ruchu:

• Płaszczyzna strzałkowa (oś pionowa): wspiera ruchy naprzemienne, takie jak chodzenie czy bieganie, rozwijając współpracę obu stron ciała.
• Płaszczyzna czołowa (oś pozioma): odpowiada za równowagę i stabilność, np. podczas stania na jednej nodze.
• Płaszczyzna poprzeczna (oś rotacyjna): rozwija ruchy obrotowe i koordynację obręczy barkowej oraz biodrowej.

Ćwiczenia w ramach integracji bilateralnej skupiają się na sekwencjach ruchowych wykonywanych w różnych pozycjach –leżącej, siedzącej, czworaczej, stojącej oraz z podskokami. Pomagają przejść przez etapy rozwoju motorycznego aż do pełnej zdolności poruszania się i ustalenia dominacji stron, ułatwia to procesy poznawcze i zdolności do multiprocesów i wielozadaniowości. Takie podejście rozwija wszechstronność motoryczną i ułatwia przenoszenie zdobytych umiejętności na codzienne aktywności.

Integracja bilateralna nie musi odbywać się wyłącznie pod okiem terapeuty. Rodzice mogą wspierać swoje dzieci w warunkach domowych, włączając ćwiczenia sekwencyjne z programu BI takie jak body lifts, aniołki, zamienne ruchy rąk i nóg po wykonaniu diagnozy i instruktarzu terapeuty. Dodatkowo rodzice mogą organizować usprawniające zabawy wykorzystujące elementy terapii integracji bilateralnej.

Takie jak:

• zapinanie guzików,
• jedzenie nożem i widelcem,
• zakładanie i wiązanie butów
• Zabawy lustrzane, w których dziecko naśladuje ruchy rodzica
• Zabawy z piłką, np. odbijanie jej w rytm muzyki.
• Klaskanie w rytm ulubionych piosenek.
• Dotykanie prawą ręką lewego kolana i odwrotnie.

Takie ćwiczenia nie tylko wspierają rozwój ruchowy dziecka, ale także wzmacniają więzi rodzinne i budują pozytywne doświadczenia.

Elementy terapii bilateralnej mogą być również wprowadzane podczas jazdy konnej. Wymaga ona od dziecka zaangażowania obu stron ciała, równowagi i koordynacji ruchowej. Kontakt z koniem dostarcza dodatkowej stymulacji sensorycznej i wspiera rozwój świadomości ciała. Ruchy konia, szczególnie w stępie, stymulują płaszczyzny ciała i pomagają w rozwijaniu koordynacji ruchowej. Jazda konna jest zatem doskonałym uzupełnieniem terapii integracji bilateralnej, zwłaszcza dla dzieci, które potrzebują dodatkowej motywacji i różnorodności w terapii.

Lateralizacja, czyli specjalizacja półkul mózgowych, odgrywa ważną rolę w procesie integracji bilateralnej. Wyróżniamy cztery typy lateralizacji:

1. Jednorodna prawostronna: dominacja prawej ręki, nogi, oka i ucha.
2. Jednorodna lewostronna: dominacja lewej ręki, nogi, oka i ucha.
3. Niejednorodna skrzyżowana: różne części ciała kontrolowane są przez przeciwne półkule (np. dominacja prawej ręki i lewego oka). Może powodować trudności w koordynacji i koncentracji.
4. Niejednorodna nieustalona: brak wyraźnej dominacji jednej strony ciała. Często prowadzi do trudności w nauce i wykonywaniu precyzyjnych ruchów

Lateralizacja nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa. Rozmiar i czas indywidualizacji rozwoju lateralizacji jest zależny od wrodzonych wzorców ogólnego rozwoju i wpływu środowiska. Nieprawidłowa lateralizacja może negatywnie wpływać na zdolność do efektywnej integracji bilateralnej. Terapia ruchowa, w tym ćwiczenia naprzemienne, pozwala wspierać proces lateralizacji i poprawiać komunikację między półkulami mózgowymi.

Dzięki ćwiczeniom integracji bilateralnej osoba może poprawić świadomości ciała oraz schemat ciała w przestrzeni. Ćwiczenia powodują poprawę równowagi, statycznej i dynamicznej, oraz lepszą kontrole postawy. Wspierają również wydajniejszą współpracę między półkulami, co prowadzi do poprawy współpracy ciała w obrębie góra/dół, lewo/prawo, przód/tył oraz poczucia kierunku. Dodatkowo ćwiczenia integracji bilateralnej wspierają poprawę pamięci sekwencyjnej i planowanie oraz automatyzację ruchu, umożliwiają wielozadaniowość i poprawę funkcji fizycznych, umiejętności poznawczych, percepcji, uwagi i pamięci. Zrozumienie i wsparcie rozwoju dziecka przez rodziców to klucz do jego sukcesów w szkole i dobrego samopoczucia. Dzięki regularnym ćwiczeniom ruchowym, zarówno w ramach terapii, jak i w domu, dziecko zyskuje pewność siebie, lepszą sprawność fizyczną i zdolność do radzenia sobie z wyzwaniami życia codziennego

Karolina Ponichtera

Pedagog specjalny WWR, terapeuta APD, SI,BI

Bilbliografia: Dobie, Sheila. Program integracji bilateralnej. [dokumentacja programowa]. Terapia ruchowa jako wsparcie dla dzieci z ADHD, autyzmem i innymi trudnościami – przegląd programów terapeutycznych.